افت شدید مصرف بنزین پس از اجرای طرح سهمیه بندی - وبلاگ لین هوان

به گزارش وبلاگ لین هوان، خبرنگاران؛ براساس اطلاعیه شماره 7 شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی متوسط مصرف بنزین کشور از زمان اجرای طرح مدیریت مصرف سوخت، 24/ 8/ 98 لغایت خاتمه روز 3/ 9/ 98، حدود 79 میلیون لیتر در روز بوده است. این درحالی است که متوسط مصرف بنزین از ابتدای امسال تا خاتمه روز 23/ 8/ 98 (یک روز قبل از اجرای این طرح) حدود 98 میلیون لیتر در روز بوده است.

به گزارش وبلاگ لین هوان؛ انتشار آمارهای ضد و نقیض از میزان مصرف روزانه بنزین پس از اجرای طرح سهمیه بندی، باعث شد شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی ایران در اطلاعیه ای به طور رسمی میزان مصرف سوخت از 24 آبان (زمان شروع اجرای طرح مدیریت مصرف سوخت) تا سرانجام روز 3 آذر را اعلام کند. طبق این اطلاعیه در 10 روز نخست اجرای طرح سهمیه بندی، متوسط مصرف روزانه بنزین 19 میلیون لیتر معادل حدود 20 درصد کاهش داشته است.

هرچند واکنش های ابتدایی به اصلاح قیمت ها ممکن است با گذر زمان کمتر شود، اما بدون شک افت حدود 20 درصدی فعلی را نمی توان رفتاری مقطعی دانست و در نتیجه، سیاست اخیر اثر قابل ملاحظه ای بر کنترل مصرف بی رویه این کالای عمومی داشته است. این در حالی است که پیش تر، بعضی مدعی بودند بنزین کالایی بی کشش است و نسبت به تغییرات قیمت، واکنشی از سوی مصرف نمایندگان نشان نمی دهد. اساس این تصور به مقایسه های غلطی مربوط می شود که با اقتصادهای جهانی صورت می گرفت و در آنها از این نکته که قیمت بنزین در عمده کشورها در سطوح واقعی خود قرار گرفته است، غفلت می شد.

به عبارت دقیق تر، وقتی قیمت ها در یک اقتصاد به طور مصنوعی پایین نگه داشته می شود انواع جدیدی از تقاضا شکل می گیرد. بنابراین در اقتصاد ایران علاوه بر مصرف واقعی و به نوعی ضروری بنزین که کم کشش است دو نوع دیگر از مصرف به چشم می خورد. یکی مصارف رفاهی-تفریحی است که کاملا نسبت به تغییرات قیمتی حساسیت دارند و ثانیا مشاغلی که به دلیل ارزان بودن بنزین شکل می گیرد و بی کشش نیستند.

به این وسیله شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی ایران با توجه به آمارهای غیررسمی که در بعضی از جراید منتشر شده است، ضمن رد آمارهای مذکور، متوسط میزان مصرف بنزین کشور را در روز سوم آذرماه امسال، 75 میلیون لیتر اعلام می نماید. شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی این اطلاعیه را در پی اعلام آماری از افزایش 11 میلیون لیتری مصرف روزانه بنزین کشور بعد از اجرای طرح سهمیه بندی سوخت از سوی رئیس پلیس هدایت و رانندگی (راهور) منتشر کرد. کمال هادیان فر متوسط مصرف روزانه کشور را 94 میلیون لیتر در روز اعلام نموده بود که پس از اجرای طرح سهمیه بندی با افزایشی 11 میلیون لیتری به 105 میلیون لیتر در روز افزایش یافته.

به نظر می رسد توقف فرایند انتشار رسمی آمار متوسط مصرف روزانه بنزین کشور که به شکل ماهانه از سوی شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی انجام می شد، یکی از علت های اصلی مطرح شدن اعداد و ارقام متناقض در رابطه با مصرف بنزین کشور است. از سرانجام تیرماه 97 به این سو، این سازمان فرایند اعلام ماهانه آمار مصرف روزانه بنزین کشور را متوقف نموده است. در روز 31 تیرماه 97 میزان مصرف روزانه بنزین به رکورد تاریخی 121 میلیون و 800 هزار لیتر رسید؛ رقمی که باعث توقف جریان انتشار آمار ماهانه مصرف بنزین کشور شد. از آن موقع به این سو، میزان مصرف روزانه بنزین بر حدس و گمان پایدار بوده است.

حال با توجه به اطلاعیه اخیر که به کاهش مصرف 19 میلیون لیتری بنزین بعد از اجرای طرح سهمیه بندی و افزایش قیمت ها اشاره دارد؛ این سوال مطرح است که با توجه به قرار داشتن بنزین در دسته کالاهای کم کشش، افزایش قیمت و اجرای سهمیه بندی چگونه باعث کاهش مصرف آن شده است؟ دنیای اقتصاد در آنالیز دلایل واکنش کاهشی مصرف بنزین به افزایش قیمت آن، با در نظر دریافت سه بخش مجزا در مصرف بنزین در ایران، این فرضیه را مطرح می نماید که این مصرف بنزین در بخش مصارف ضروری نبوده که کاهش 19 میلیون لیتری مصرف بنزین را به همراه داشته، بلکه دو بخش مصرف رفاهی و مصرف شغلی بوده اند که تحت تاثیر اصلاح قیمتی و اجرای سهمیه بندی باعث کاهش مصرف بنزین شده اند.

به این ترتیب می توان گفت دو بخش مصرفی اخیر، نسبت به تغییرات قیمتی کشش بیشتر از یک یا نزدیک به یک داشته و همین موضوع کاهش مصرف را در پی داشته است. در این میان سناریوی قابل آنالیز دیگر به این نکته اشاره دارد که احتمالا کاهش مصرف 19 میلیون لیتری در 10 روز ابتدایی شروع سهمیه بندی سوخت، واکنش اولیه صاحبان خودرو به این طرح بوده است. در صورت درست بودن این سناریو، باید در انتظار تهدیدهایی بود که قدرت خنثی کردن این واکنش اولیه را دارند.

استثنا در کشش قیمتی بنزین

براساس تعاریف مالی حامل های انرژی از جمله بنزین، در دسته کالاهای بدون کشش یا کم کشش قرار دارند. به این معنا که افزایش قیمت تاثیر اندکی بر میزان تقاضا و مصرف آن می گذارد. مگر آنکه افزایش قیمت در سطح و میزانی باشد که دیگر خرید یا مصرف آن مقرون به صرفه نباشد. به این ترتیب بنزین از جمله کالاهای کم کشش است که تا سطحی از افزایش قیمت، با کاهش تقاضا روبه رو نمی شود یا آن گروهی که نسبت به افزایش قیمت واکنش امتناعی از خود نشان می دهند، به سمت استفاده از روش های جایگزین می فرایند.

درحال حاضر یکی از روش های جایگزین مصرف بنزین، استفاده خودروها از سوخت سی ان جی است. حرکت صاحبان خودرو به سمت این منبع جایگزین طی روزهای بعد از سهمیه بندی بنزین اتفاق افتاده است اما آمارهای منتشر شده نشان دهنده فاصله افزایش مصرف این سوخت با میزان اعلام شده برای کاهش مصرف بنزین است. مدیر طرح سی ان جی شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی پیش از این اعلام نموده بود بعد از اجرای طرح سهمیه بندی بنزین، مصرف سی ان جی در کشور رشد 10 درصدی(معادل حدود 2میلیون لیتر بنزین) داشته این درحالی است که طبق اطلاعیه شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی، مصرف بنزین حدود 20 درصد در روز کاهش داشته است. به این ترتیب به نظر می رسد باید در بخش های دیگر به دنبال علت کاهش مصرف 19 میلیون لیتری بنزین گشت.

کشش بالای قیمتی بنزین در مصارف رفاهی

در واقع با توجه به اینکه در کوتاه مدت امکان دوگانه سوز کردن خودروها به عنوان روشی جایگزین وجود ندارد، بنابراین احتمالا میزان مصرف در بخش مصارف ضروری نبوده که باعث ایجاد کاهش قابل توجه مصرف اخیر شده است. از آنجا که تا پیش از شروع سهمیه بندی، قیمت بنزین در ایران در سطحی بسیار ارزان قرار داشت، می توان دو بخش دیگر برای مصرف بنزین در کشور در نظر گرفت. بخش مصرف رفاهی که در دل خود دو بخش مجزا دارد و بخش مصرف شغلی. به نظر می رسد مصرف در هر دو این بخش ها در نتیجه بنزین ارزان و عقب ماندن قیمت آن از نرخ تورم عمومی کشور طی چهار سال گذشته، رشد چشمگیری داشته است.

در بخش مصرف رفاهی، عدم توجه به روش های جایگزین استفاده از خودرو مانند مترو یا اتوبوس و همچنین شکل دریافت تفریحات متکی به خودرو در داخل و خارج شهرها دو عاملی به شمار می فرایند که بخشی از رشد مصرف بنزین را به خود اختصاص داده اند. حال به نظر می رسد در این بخش از مصرف بنزین که بر خلاف بخش مصارف ضروری لوکس به شمار می رود، واکنش هایی نسبت به افزایش قیمت ها اتفاق افتاده که نشان دهنده کشش بالای این بخش مصرفی از بنزین در برابر تغییرات قیمتی است.

واکنش نسبی مصرف شغلی به رشد قیمت بنزین

در کنار افزایش مصرف رفاهی و لوکس از بنزین در ایران، بنزین ارزان نتیجه دیگری نیز داشته که خود را به شکل افزایش تعداد خودروهای فعال در حوزه جابه جایی مسافر نشان داده است. در واقع به علت عقب ماندن قیمت بنزین از نرخ کرایه های تاکسی که هرسال براساس تورم عمومی کشور افزایش پیدا می نمایند، افزایش راننده های مسافربر و تقاضای شغلی کاذب با تکیه به یارانه سوخت در شهرهای مختلف کشور به ویژه در تهران قابل مشاهده است.

موج اخیر در مهاجرت افراد از شهرهای مختلف کشور به تهران برای مشغول شدن در شغل مسافر کشی که منجر به پدیده ماشین خوابی در پایتخت شده بود، یکی از آثار بنزین ارزان در کشور بود. به این ترتیب به نظر می رسد ممکن است بعد از شروع اصلاح قیمتی و چنانچه توان انتقال هزینه به مسافران وجود نداشته باشد، شاهد کاهش این موج باشیم. این کاهش به معنای کمتر شدن مصرف بنزین در بخش مسافرکشی است که می تواند نسبت به مصارف ضروری کشش بیشتری نسبت به تغییرات قیمتی داشته باشد که به معنای کاهش نسبی تقاضا است.

یک واکنش اولیه و تهدیدهای آن

اما دلیل دیگری که می توان برای کاهش 19 میلیون لیتری بنزین در 10 روز ابتدایی اجرای طرح سهمیه بندی بنزین جست وجو کرد، واکنش اولیه مردم به اجرای این طرح است. چنانچه علت اصلی کاهش چشمگیر مصرف همین واکنش اولیه باشد، باید در انتظار حذف تدریجی آن بود. این احتمال به دو دلیل مطرح می شود. دلیل نخست به مستهلک شدن افزایش قیمت های اخیر به دلیل تورم و کاهش سطح این هزینه ها در سبد خانوار به مرور زمان بازمی شود. این عامل می تواند کاهش مصرف اخیر و مزایای آن برای کشور را از بین ببرد.

اما عامل دیگری که می تواند باعث از بین رفتن کاهش مصرف 19 میلیون لیتری باشد، توسعه نیافتن روش های جایگزین به ویژه در بخش حمل ونقل عمومی است. این اتفاق می تواند باعث بازگشت افراد به سمت خودروهای شخصی خود باشد حال آنکه مشاهدات در شهری مانند تهران نشان می دهد پس از شروع سهمیه بندی، اتوبوس ها و متروها شلوغ تر از قبل شده اند. به این ترتیب چنانچه این حجم از افراد متقاضی استفاده از حمل ونقل عمومی مدیریت نشوند و معضل شلوغی باعث پس زدن آنها شود، ریسک بازگشت آنها به سمت خودروهای خود با وجود قیمت بالاتر بنزین وجود دارد. در چنین شرایطی به احتمال قوی بخشی از کاهش مصرف اخیر خنثی خواهد شد.