گربه ها اول اهلی شدند یا سگ ها؟ - وبلاگ لین هوان

به گزارش وبلاگ لین هوان، سگ ها و گربه ها را شاید بتوان معمول ترین حیوانات خانگی در سراسر دنیا دانست که برای هزاران سال در کنار ما زندگی نموده اند، اما یک پرسش جالب توجه در اینجا وجود دارد که کدامیک از این دو، زودتر وارد زندگی ما شد و در کنار ما نهاده شد؟ اشارات عام عدد نچندان مطمئن 10000 سال را برای هر دو حیوان مطرح می نماید، اما علم در این خصوص چه نظری دارد؟

به گزارش وبلاگ لین هوان، بیش از 70 درصد مردمان جوامع پیشرفته، در خانه خود از سگ یا گربه به عنوان حیوان خانگی نگهداری می نمایند که در این میان سگ ها درصد بیشتری را به خود اختصاص می دهند. البته این آمار ها بدان معنا نیست که نگهداری از این حیوانات در جوامع کمتر پیشرفته به ندرت صورت می گیرد بلکه این اختلاف اغلب به واسطه مسائل مالی و گاه فرهنگی ایجاد شده است. در واقع، این موجودات در صورت امکان، در هر جامعه ای و با هر فرهنگی، از گذشته های دور نگهداری می شده اند، اما خود این گذشته دور هنوز برای ما مبهم به جای مانده است.

همه ما می دانیم که هم سگ و هم گربه، در ابتدا موجوداتی وحشی بودند که به دلیل معاشرت زیاد با انسان، تغییراتی ژنتیک در آن ها ایجاد شد و تبدیل به همان چیزی شدند که امروزه به آن سگ و گربه می گوییم. سگ ها در اصل نوعی گرگ بودند و بعضی از دانشمندان بر این باورند که اجداد همه سگ ها، اعم از وحشی و اهلی، گرگ کوچک جنوب آسیا است. گربه ها نیز به مانند تمام گربه سانان امروزی، وحشی بودند و ظاهراً ریشه آن ها نیز به آسیا و خاورنزدیک می رسد. دانشمندان جد تمام گربه های خانگی امروزی را به گونه ای وحشی به نام Felis silvestris lybica نسبت می دهند که در حدود 10000 سال پیش در خاور نزدیک پرسه می زد.

سگ ها از چه زمانی اهلی شدند؟

هیچ کس نمی تواند دقیقاً معین کند که انسان برای اولین بار از چه زمانی سگ را به عنوان حیوان خانگی نگهداری نموده است، اما تخمین ها از حدود 13000 تا 30000 سال پیش متغیر است. باستان شناسان می توانند سگ های اهلی شده را به وسیله تفاوت های اسکلتی از گرگ ها متمایز نمایند. به عنوان مثال، سگ ها دندان های کوچک تری دارند و برآمدگی استخوانی که از پیشانی پایین می رود و به فک متصل می شود، نیز کوچک تر است. قدیمی ترین استخوان سگ، در سال 2008 در بلژیک کشف شد که مربوط به 31700 سال پیش است. اما اسکلت های باستانی دیگری نیز در غرب روسیه و سایر نقاط اروپا، آسیا و استرالیا نیز کشف شده است که نشان می دهد اهلی شدن سگ ها پدیده ای گسترده بوده است.

دانشمندان بعلاوه از شواهد DNA برای تخمین منشا سگ های اهلی نیز استفاده نموده اند که می تواند یک گاه شماری برای تکامل سگ ها ارائه دهد. این نوع آنالیز ها یک مزیت جالب توجه دارد و آن این است که می تواند فرآیند تغییر گرگ ها به گونه های مختلف را شناسایی و سپس مشخص کند که چه مدت طول کشیده تا این تغییرات ژنتیکی رخ دهد. بر اساس این روش، سگ ها به عنوان یک گونه بین 15000 تا 20000 سال است که وجود دارند. اما هنوز این سوال اساسی مطرح است که سگ ها (یا بهتر بگوییم گرگ ها) از چه زمانی و چگونه اهلی شدند؟

پاسخ چگونگی اهلی شدن آن ها چندان سخت نیست، زیرا سگ ها اساساً فقط گرگ های رامی بودند که بیش از هم نوعان دیگر خود به انسان نزدیک شدند. بعضی از محققان معتقدند گرگ ها ابتدا به وسیله زباله های فراوری شده به وسیله سکونتگاه های اولیه انسان جذب شدند. در واقع این گرگ ها به مقدار ای شجاع بودند که به انسان نزدیک شدند، اما آنقدر هم آرام بودند که تعامل با انسان را به سود خود ارزیابی نمایند. این تعامل در نهایت احتیاج آن ها به آرواره های قوی و دندان های تیز همتایان وحشی خود را مرتفع کرد و پوزه هایشان نیز کوچک شد. پس از این فرآیند اولیه خود اهلی سازی، انسان ها برای یاری به شکار، گله داری، نگهبانی و حمل وسایل اقدام به پرورش سگ کردند. شواهد ژنتیکی قوی وجود دارد که نشان می دهد اولین رویداد های اهلی کردن سگ ها در جایی در شمال اوراسیا بین 14000 تا 29000 سال پیش اتفاق افتاده است.

گربه ها از چه زمانی اهلی شدند؟

گربه ها از این نظر منحصر به فرد هستند که تنها حیواناتی هستند که خود را اهلی نموده اند. زمانی که انسان ها از دنبال کردن حیوانات برای شکار دست کشیدند و به کشاورزی روی آوردند، غلات به یکی از اصلی ترین محصولات غذایی آن ها بدل شد. دانه های برداشت شده از این مزارع اولیه، جوندگان زیادی را به سوی خود جلب می کرد و این امر نیز به نوبه خود شکارچیان این جوندگان یعنی گربه ها را به نزدیکی انسان ها کشاند. انسان ها نیز با مشاهده کارآیی این گربه ها در دفع جوندگان، شرایط بقای آن ها در کنار خود را مهیا کردند و این امر به مرور، به اهلی شدن گربه ها انجامید.

پس بر اساس این ایده، می توان فرآیند اهلی شدن گربه ها را با شروع دوره کشاورزی همزمان دانست. به طور معمول باستان شناسان انقلاب کشاورزی را مربوط به 12 هزار سال قبل و منطقه ها تمدنی خاور نزدیک می دانند، اما یافته های باستان شناسی تازه نشان می دهد که اولین فعالیت های کشاورزی بشر به حدود 23 هزار سال پیش بازمی شود. اما چنین تاریخی با یافته های باستان شناسی از خود گربه ها همخوانی ندارد. قدیمی ترین یافته از گربه های مربوط به سایت کلیموناس در قبرس است که در سال های 11000-10500 قبل از میلاد می زیسته است. قدیمی ترین ارتباط انسان با گربه نیز در قبرس بدست آمده که یک گربه وحشی جوان در کنار یک انسان در محل Shillourokambos ca دفن شد و قدمت آن به 9500 سال پیش از میلاد مسیح بازمی شود.

در این میان هنوز هم اطلاعات ما تا پیش از دوره مصر باستان یعنی از 9000 تا 4000 پیش از میلاد، در مورد اهلی کردن گربه ها بسیار اندک است. کشف بقایای گربه سانان از سطوح میانی اواخر فرهنگ یانگ شائو (6000-5000 قبل از میلاد) در سایت Quanhucun در شانشی چین و کشف بقایای یک گربه با زخم های التیام یافته در یک گور 5500 ساله پیش از میلاد در Hierakonpolis در مصر علیا، تنها نشانه های اندکی از این فرآیند اهلی شدن گربه هاست.

روی هم رفته به نظر می رسد که گربه ها و سگ ها در یک دوره زمانی نزدیک به هم، یعنی چیزی در حدود 10000 تا 20000 سال پیش، اهلی شده باشند، هر چند که داده های باستان شناسی نشان می دهد که سگ ها احتمالاً زودتر از گربه ها به زندگی در کنار انسان خو نموده باشند. با این همه داده های باستان شناسی نیز نمی تواند نظر قطعی در این خصوص را عرضه کند، زیرا نبود داده های باستان شناسی به معنای قطعیت در این برداشت نیست. به نظر می رسد که سگ ها از عصر شکار با انسان همراه بوده اند و گربه ها از عصر کشاورزی، پس همین موضوع شاید تأیید کند که سگ ها زودتر اهلی شده باشند.

منبع: slate، pnas

نوشته: مصطفی جرفی-وبلاگ لین هوان