چرا نشریات علمی در ایران رشد نمی نمایند؟، نقش تاکید زیاد به مجلات خارجی در قوانین ارتقاء - وبلاگ لین هوان

به گزارش وبلاگ لین هوان، رییس مرکز تحقیقات ویروس شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ضمن اعتراض به تحجر و بی توجهی که در ایران نسبت به علم ویروس شناسی وجود دارد، به شرح زمینه های بروز این مشکل پرداخت و دلایل عقب ماندگی نشریات علمی ایرانی را در حوزه کاری خود تشریح کرد.

دکتر سیدعلیرضا ناجی در گفت وگو با وبلاگ لین هوان، درخصوص شرایط نشریات علمی پژوهشی حوزه ویروس شناسی گفت: به شخصه کمی در حوزه نشریات ویروس شناسی ضعف می بینم. تعداد مجلاتی که عناوین ویروس شناسی داشته باشند، در ایران بسیار بسیار محدود است و تنها یک مجله ویروس شناسی که وابسته به انجمن علمی ویروس شناسی است، با این عنوان منتشر می گردد. البته این مجله سال های زیادی است که در حال انتشار است، ولی در این مدت پیشرفت زیادی نداشته است.

وی ادامه داد: با این که مجلات بالینی و علوم پایه ای وجود دارند که مباحث مربوط به ویروس شناسی را نیز پوشش می دهند و مقالاتی در این زمینه منتشر می نمایند؛ ولی مجلات با عنوان ویروس شناسی بسیار محدود هستند. در صورتی که در کشورهای دیگر مجلات متنوعی با عناوین ویروس شناسی وجود دارند.

رییس مرکز تحقیقات ویروس شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی علت این مشکل را موارد مختلفی مطرح نمود و گفت: یکی از مهم ترین دلایل بروز این مشکل، فشارهای زیادی است که در زمینه ارتقای اعضای هیئت علمی وجود دارد و به علت ارزش گذاری بیشتر مجلات خارجی، بیشتر افراد تمایل دارند که مقالاتشان را ابتدا در مجلات خارج از کشور منتشر نمایند.

وی تشریح کرد: برای مثال برای ارتقا چند معیار گذاشته اند که چاپ مقاله در مجلات با اچ ایندکس بالا یا مقالات با ایمپکت فکتور بالا، نمونه هایی از آن ها هستند و تاکید زیاد بر این مسئله، افراد را به سمت مجلات خارجی می برد. به همین علت اشتیاق به مقالات داخلی زیاد نیست.

استاد ویروس شناسی پزشکی دانشگاه شهید علوم پزشکی شهید بهشتی علت دیگر این معضل را بی میلی و بی توجهی تاریخی در ایران نسبت به علم ویروس شناسی دانست و توضیح داد: رشته ویروس شناسی در ایران به علت قرابت و یک پارچگی که با گروه میکروب شناسی و باکتری شناسی داشته، زیاد رشد ننموده است. در کشور ما مقاومت به گروه های ویروس شناسی بسیار زیاد است و همکاران باکتری شناس ما به علت کج فهمی و تحجری که نسبت به این رشته دارند، خواستار توسعه ویروس شناسی در کشور نیستند.

وی با ذکر مثالی به تشریح این معضل پرداخت و گفت: در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی که من از سال 1385 افتخار عضویت به عنوان استاد تمام ویروس شناسی را دارم، مقاومت و تحجر گروه میکروب شناسی موجب شده که این دانشگاه مادر، گروه ویروس شناسی نداشته باشد؛ در حالی که تمام دانشگاه های مادر گروه علمی ویروس شناسی دارند. در این دانشگاه علی رغم تعداد افراد هیئت علمی ویروس شناسی که در پایه های مختلف وجود دارد، مقاومتی که از سمت رشته های پزشکی و به خصوص گروه میکروب شناسی انجام شده، اجازه ارتقای این افراد را نمی دهد. این مقاومت ها در سراسر ایران وجود دارد. حتی در مقاطعی مشاهده کردیم که به جای ویروس شناسان، اعضای میکروب شناس در بُرد ویروس شناسی حضور داشتند. در صورتی که جامعه ویروس شناسی ما بسیار متنوع، متکثر و بزرگ است.

عضو هیئت علمی بیمارستان مسیح دانشوری با تاکید بر این نکته که دید ما در کشور به ویروس شناسی اصلا دید تخصصی نیست، گفت: در مباحث تدریسی به دانشجویان پزشکی، توجه زیادی به مباحث ویروس شناسی نمی گردد. در صورتی که در معضلات بهداشتی جهان نقش ویروس ها اصلا کم تر از باکتری ها، انگل ها و قارچ ها نیست. حتی می توان گفت که بیشتر هم هست؛ چرا که در چند دهه اخیر بیماری های ویروسی مهم ترین معضلات بهداشتی را در جهان ایجاد نموده اند. اما همچنان دید ما نسبت به ویروس شناسی متحجر است!

وی ادامه داد: جالب است بگویم که در همین دوره کووید، در کمیته های واکسن این همه در خصوص ویروس صحبت می گردد، اما ویروس شناسان در آن کمیته ها عضو نبودند! با صحبت ها و مسائلی که پیش آمد، معدود افرادی را عضو آن کمیته ها کردند. در خصوص کمیته های دیگر هم به همین صورت است.

ناجی به این نکته نیز اشاره نمود که جامعه ویروس شناسی ایران نیز سست و تنبل است؛ چرا که همچنان در برد ویروس شناسی می توان دید که اعضای بسیار بسیار قدیمی در آن حضور دارند و جایگاهی را به جوانان نمی دهند. حتی اگر اعضای جوان را وارد نمایند، افراد آشنا و هم پالگی های خودشان را وارد می نمایند. یعنی آن فرد اصلا منتخب جامعه علمی قوی ویروس شناسی در ایران نیست.

وی اضافه نمود: البته اعضای بسیار خوب هم داریم که جایگاه و کرسی صحبت کردن، ندارند و مورد مخاطب قرار نمی گیرند. وقتی صحبتی پیش می آید، افراد به جای رفتن به سمت افراد متخصص، به سمت افراد غیر متخصص در رشته های ژنتیک و میکروب شناسی و ... می فرایند. در صورتی که علم ویروس شناسی، علم بسیار تخصصی است و مباحث مربوط به این رشته، چه در تحقیق، چه در تدریس و چه در تشخیص، باید، باید و باید به ویروس شناسان واگذار گردد.

رییس مرکز تحقیقات ویروس شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، مجددا به معضل تاکید زیاد به چاپ مقالات در نشریات با ایمپکت فکتور و اچ ایندکس بالا اشاره نمود و گفت: این تاکید زیاد باعث نقض ِ غرض می گردد و اجازه نمی دهد که مجلات داخلی ما رشد نمایند. معیارهای ما بر اساس ایمپکت فکتورهای مجلات خارج است. مگر سالانه از هر مرکز تحقیقاتی چند مقاله بیرون می آید؟ همین تاکیدها باعث می گردد که مراکز تحقیقاتی سعی می نمایند مقالاتشان را در مجلات خارجی منتشر نمایند.

وی ادامه داد: ما باید روینمودهایمان را تغییر دهیم و مجلات داخلی خودمان را تقویت کنیم. باید به این موضوع بها دهیم تا مجلات بتوانند در این زمینه پیشرفت نمایند. در برخی علوم بالینی به علت این که متکثر، متنوع و قدیمی هستند، این اتفاقات افتاده و برخی مجلات پا گرفته اند.

ناجی به مجله علمی هپاتیت (Hepatitis Monthly) دکتر مؤید علویان اشاره نمود و گفت: دکتر علویان در این زمینه الگوی خوبی است. ایشان انسان بزرگی بودند و با یک سعه صدر در یک مقطعی، با کوشش بسیار مجله هپاتیت را بالا آوردند؛ ولی من این پتانسیل را در رشته ویروس شناسی نمی بینم.

استاد ویروس شناسی پزشکی، کم سوادی در نگارش به زبان انگلیسی را یکی از مسائل نشریات علمی دانست و مطرح نمود: در یک نشریه علمی، بسیار بسیار مهم است که یک تیم علمی قوی حضور دشته باشد. ما در ایران به علت این که می خواهیم مقالات را به زبان انگلیسی منتشر کنیم، مشکل کم سوادی نگارش به زبان انگلیسی داریم و باید این مشکل را برطرف کنیم. باید در تیم سردبیری یک نشریه، اعضای هیئت علمی را انتخاب کنیم که در این زمینه توانمند باشند. این موضوع بسیار مهمی در کشور ماست.

وی در پایان مجدد به این نکته تاکید نمود که علم ویروس شناسی احتیاج به مجلاتی با عناوین مختلف دارد و کم کم باید در این جهت قرار بگیریم یا حداقل آن نشریاتی که الان وجود دارند را با مشاوره بهبود بخشیم. در حال حاضر مجله ویروس شناسی که منتسب به یک گروه ویروس شناسی است و سابقه زیادی دارد، هنوز به جایگاه خوبی نرسیده، در صورتی که در این مدت باید به این جایگاه می رسید. این نشان دهنده نقص است و باید مشاوره های زیادی در این زمینه گرفته گردد.